Teologia ciała w pigułce
Czysta czułość jest wyrazem miłości i troski o współmałżonka. Jest wyrazem wzajemnego daru z siebie.
„Nie będzie odnowy w Kościele i na świecie bez odnowy małżeństwa i rodziny”.
„Osoba ludzka, zdaniem współczesnych uczonych, jest tak przeniknięta płciowością, że należy ją uznać za jeden z głównych czynników kształtujących życie człowieka”1. Jan Paweł II, będąc świadomym powyższego faktu, rozpoczął swój pontyfikat katechezami poświęconymi godności ciała i sakramentalności małżeństwa.
Swoje rozważania nazwał teologią ciała i choć w większości opracował je, będąc jeszcze Kardynałem Wojtyłą, zechciał opublikować je już jako papież Jan Paweł II, by zostały włączone do nauki Magisterium Kościoła2.
Katechezy te, w liczbie 129, zostały wygłoszone w Watykanie podczas środowych audiencji generalnych między 5 września 1979 roku a 28 listopada 1984 roku3. Tytuł całego nauczania brzmiał Mężczyzną
i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała – a sakramentalność małżeństwa4. Powyższe dzieło składa się z dwóch części. Pierwsza zajmuje się analizą słów Chrystusa z rozmowy z faryzeuszami o nierozerwalności małżeństwa (Mt 19, 8; Mk 10, 6-9), druga zaś przedstawia rozważanie na temat sakramentu małżeństwa na podstawie Listu do Efezjan (Ef 5, 21-33) oraz analizę encykliki Humanae Vitae5. Nauczanie Jana Pawła II jest dziś szczególnie aktualne, gdy wypacza się Boży zamysł odnośnie seksualności i małżeństwa.
Powrót do początku
Pierwotna samotność, którą odczuwał Adam w raju, pokazuje, że człowiek potrzebuje wejść w relację z drugim człowiekiem6, to „otwarcie i oczekiwanie na komunię osób”7. Komunia osób (łac. communio personarum) jest to wzajemne uzupełnianie się, komplementarność kobiety i mężczyzny8. Dzięki niej jesteśmy podobni do samego Boga, który również jest komunią Osób (Trójca Święta)9. To właśnie poprzez ciało kobieta i mężczyzna są zdolni do relacji ze sobą.
Przed grzechem pierworodnym widzieli w sposób czysty całą osobę (ducha i ciało), co stanowi grunt dla filozofii personalistycznej, a nie skupiali się tylko na ciele. To grzech pierworodny spowodował, że Adam i Ewa zaczęli na siebie patrzeć inaczej (pożądliwie), dlatego poczuli, że są nadzy i ogarnął ich wstyd10. Pożądanie „zmierza do zaspokojenia samej seksualnej potrzeby ciała jako do swego właściwego przedmiotu”11. Wstyd jest to lęk przed drugą osobą, którego zadaniem jest ochrona siebie przed byciem postrzeganym jako przedmiot użycia12. Chrystus, nawiązując do tej zmiany patrzenia, w Kazaniu na górze mówi: „Słyszeliście, że powiedziano: Nie cudzołóż! A Ja wam powiadam: Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już się w swoim sercu dopuścił z nią cudzołóstwa” (Mt 5, 27-28). Zatem wskazuje na to, że przykazanie „nie cudzołóż” wypełnia się poprzez czystość serca, którą „osiąga ten, kto umie od swego serca konsekwentnie wymagać. Od swego serca i od swego ciała”13.
Sakrament małżeństwa
W tematyce miłości małżeńskiej należy poddać analizie oblubieńcze znaczenie ciała. Jan Paweł II podkreśla, iż człowiek czuje się szczęśliwy wtedy, gdy może być darem dla drugiej osoby. „Ciało wyrażające kobiecość dla męskości i wzajemnie męskość dla kobiecości ujawnia wzajemność i komunię osób. Wyraża ją poprzez dar jako podstawową prawidłowość osobowego bytowania”14.
Sakrament małżeństwa jest przestrzenią, w której spełnia się miłość oblubieńcza kobiety i mężczyzny, gdzie stają się wzajemnie dla siebie darem. Aby sakrament był ważny, oprócz słów przysięgi małżeńskiej potrzebny jest akt seksualny, w którym dwoje „staje się jednym ciałem” (Rdz 2, 24). Papież podkreśla, że „odróżnia się (...) zawarcie małżeństwa od jego spełnienia tak dalece, że bez tego spełnienia małżeństwo nie jest jeszcze ukonstytuowane w pełnej rzeczywistości”15. Dlatego każdorazowy akt małżeński jest potwierdzeniem przez małżonków przysięgi małżeńskiej. Małżonkowie są powołani również w innych sferach życia, poprzez działania i gesty miłości, by potwierdzać swoją miłość, wierność i uczciwość małżeńską16. Jeśli człowiek mówi drugiemu o swojej miłości, a jego czyny tego nie potwierdzają, wówczas „zakłamuje mowę ciała”17. Osoby, które dopuszczają się aktów seksualnych pozamałżeńskich, również kłamią swoimi ciałami, ponieważ ich usta nigdy nie wypowiedziały przysięgi dozgonnej miłości małżeńskiej.
Papież podkreśla, iż cudzołóstwo „w sercu” nie dokonuje się wyłącznie wtedy, gdy mężczyzna patrzy pożądliwie na kogoś, kto nie jest jego małżonką, ale również, gdy w sposób przedmiotowy patrzy na swoją żonę18. Sprawa dotyczy oczywiście zarówno mężczyzn jak i kobiet.
Każdorazowy akt małżeński jest potwierdzeniem przez małżonków przysięgi małżeńskiej.
Inny przykład zakłamania mowy ciała występuje wtedy, gdy w małżeństwie kobieta i mężczyzna zamykają się na życie (miłość płodną), poprzez co niszczą swoją miłość. Papież wyjaśnia to w ten sposób: „Można powiedzieć, że w wypadku sztucznego oderwania tych znaczeń od siebie dokonuje się w akcie małżeńskim rzeczywiste zespolenie cielesne, ale zespolenie to nie odpowiada wewnętrznej prawdzie i godności zjednoczenia osobowego: communio personarum. (...) Jeśli tej prawdy brak, wówczas nie można też mówić ani o prawdzie posiadania siebie, ani też o prawdzie wzajemnego oddania i przyjęcia siebie przez osoby. Takie zakłócenie wewnętrznego ładu zjednoczenia małżeńskiego, które sięga głęboko w sam porządek osobowy, jest istotnym złem antykoncepcji”19. Bez otwarcia się na rodzicielstwo „pożycie małżeńskie (...) może stać się czynnikiem destrukcyjnym, który małżonków oddala od siebie”20, ponieważ „sensem małżeństwa jest rodzina”21.
Zmartwychwstanie ciała
Jednym z najważniejszych aspektów teologii ciała jest zmartwychwstanie ciała i sens małżeństwa na ziemi, które ma wskazywać na zjednoczenie z Panem Bogiem w niebie. Katechizm Kościoła Katolickiego podkreśla, że radości życia małżeńskiego są przedsmakiem „uczty Godów Baranka”22. Pan Jezus w Ewangelii według św. Mateusza powiedział, że „przy zmartwychwstaniu bowiem nie będą się ani żenić, ani za mąż wychodzić, lecz będą jak aniołowie Boży w niebie” (Mt 22, 30).
Zatem małżeństwo na ziemi zakończy się po śmierci i jest znakiem, którego zadaniem jest wskazywanie ludziom celu, jakim jest niebo i „Gody Baranka” (por. Ap 19, 7)23. Po zmartwychwstaniu sakrament małżeństwa, który jest „skutecznym znakiem łaski, ustanowionym przez Chrystusa i powierzonym Kościołowi”24, stanie się rzeczywistością. Dlatego w przysiędze małżeńskiej występują słowa „oraz że Cię nie opuszczę aż do śmierci”.
Wstyd jest to lęk przed drugą osobą, którego zadaniem jest ochrona siebie przed byciem postrzeganym jako przedmiot użycia.
Dziewictwo dla Królestwa Bożego
Jan Paweł II, nawiązując do „weselnej uczty Baranka”, tłumaczy również dziewictwo dla Królestwa Bożego. Ci, którzy żyją w celibacie, już teraz są świadkami tego, co nastąpi w niebie26. Lud Boży dąży do nieba, gdzie czeka go zjednoczenie z Bogiem. Święty Papież podkreśla, że „człowiek, wybierając bezżenność dla królestwa niebieskiego, czyni to ze świadomością, że w ten sposób może inaczej niż w małżeństwie, a poniekąd nawet bardziej niż w małżeństwie, urzeczywistnić siebie, stając się bezinteresownym darem dla drugich (por. Gaudium et spes, n. 24)”27.
Teologia ciała tłumaczy ewangeliczną naukę Chrystusa o czystości serca, dzięki czemu łatwiej jest ją odnieść do życia każdego człowieka. Jan Paweł II tłumaczy, że słowa Jezusa są wymagające. Pisze, że „wymagają, aby człowiek w tej dziedzinie, w której kształtują się jego odniesienia do osób drugiej płci, miał pełną i dogłębną świadomość swoich czynów, przede wszystkim zaś aktów wewnętrznych. Aby miał świadomość wewnętrznych poruszeń swego serca, aby umiał je dojrzale rozróżniać i kwalifikować. Aby w tej sferze, która zdaje się bez reszty udziałem ciała i zmysłów, a więc człowieka zewnętrznego – umiał być człowiekiem prawdziwie wewnętrznym. Aby umiał słuchać głosu prawego sumienia. Aby umiał być autentycznym panem swych intymnych poruszeń, jakby stróżem pilnującym ukrytego źródła. Żeby wreszcie spośród tych wszystkich poruszeń umiał wydobyć to, co odpowiada czystości serca, budując świadomie i konsekwentnie owo podmiotowe poczucie oblubieńczego sensu ciała, które otwiera wewnętrzną przestrzeń wolności daru”28. Jest to orędzie ponadczasowe, ponieważ jak zaznacza C. West: „nie będzie odnowy w Kościele i na świecie bez odnowy małżeństwa i rodziny. Nie będzie odnowy małżeństwa i rodziny bez powrotu do pełni prawdy Bożego planu dla ludzkiego ciała i seksualności”.
Na podstawie: A. Krasucka, Promocja personalistycznego ujęcia miłości małżeńskiej świętego Jana Pawła II, Katolicki Uniwersytet Lubelski, 2022.
Bez otwarcia się na rodzicielstwo pożycie małżeńskie może stać się czynnikiem destrukcyjnym, który małżonków oddala od siebie, ponieważ sensem małżeństwa jest rodzina.
Przypisy:
1 Kongregacja Nauki i Wiary, Deklaracja o niektórych zagadnieniach etyki seksualnej. Persona humana (29.12.1975), n. 1.
2 R. Skrzypczak, Wstęp. Teologia ciała Jana Pawła II w: Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała – a sakramentalność małżeństwa, Kraków 2020, s. 21.
3 P. Kopycki, Elementarz teologii ciała według Jana Pawła II, Częstochowa 2013, s. 12.
4 Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała – a sakramentalność małżeństwa, Kraków 2020, s. 25.
5 Tamże, s. 25-26.
6 P. Kopycki, Elementarz teologii ciała według Jana Pawła II, s. 20.
7 Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich..., s. 55.
8 P. Kopycki, Elementarz teologii ciała według Jana Pawła II, s. 24.
9 Tamże.
10 Tamże, s. 28.
11 Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich..., s.161.
12 P. Kopycki, Elementarz teologii ciała według Jana Pawła II, s. 28-29.
13 Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich..., s. 171.
14 Tamże, s. 73.
15 Tamże, s. 368.
16 Tamże, s. 377.
17 Tamże.
18 Tamże, s. 169.
19 Tamże, s. 429.
20 M. Wójcik, Specyfika ludzkiej płciowości, w: M. Wójcik (red.), Człowiek. Osoba. Płeć, Łomianki 1998, s. 136.
21 C. Ritter, Myśli o odpowiedzialnym rodzicielstwie, w: M. Wójcik (red.), Człowiek. Osoba. Płeć, Łomianki 1998, s. 220.
22 Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 1642.
23 C. West, Created and Redeemed. The universal message of John Paul II’s Theology of the Body. An Adult Faith Formation Program, 2004, s. 16.
24 Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 1131.
25 C. West, Created and Redeemed..., s. 16.
26 Tamże, s. 17.
27 Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich..., s. 279.
28 Tamże, s. 188.
