Biblijne porady dotyczące wyglądu zewnętrznego i ubioru

 

Edwin Long. Królowa Estera (1878). National Gallery of Victoria, Melbourne.

 

Jest to fragment artykułu opublikowanego na moim blogu JakDzialacSkutecznie.pl

 

Kolejny artykuł z biblijnymi poradami dotyczącymi różnych sfer naszego życia. W obecnym numerze przyglądamy się kwestii wyglądu zewnętrznego i ubioru.

 

Piękno zewnętrzne wynika z piękna wewnętrznego

Analizę biblijnego podejścia do wyglądu zewnętrznego rozpocznijmy tego, że Biblia stwierdza, że Bóg stworzył nas na swój obraz i podobieństwo:

 

A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. (Rdz 1, 26a)

Dziękuję Ci, że mnie stworzyłeś tak cudownie, godne podziwu są Twoje dzieła. (Ps 139, 14a)

 

Jesteśmy więc stworzeni na obraz piękna Boga i w nas samych możemy to piękno widzieć. Biblia przypomina o tym, zauważając, że patrząc na piękno stworzenia, możemy widzieć w nim piękno jego Stwórcy:

 

Bo z wielkości i piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich Stwórcę. (Mdr 13, 5)

 

Jak jednak zauważyliśmy w poprzednim artykule z poradami dotyczącymi zdrowia, Biblia postrzega człowieka jako jedność. Piękna ciała nie można rozdzielać więc od piękna duszy. Biblijne postrzeganie człowieka wpisuje się w rozpowszechniony w starożytności pogląd, że prawdziwe piękno powiązane jest z dobrem. Do koncentracji na tak rozumianym pięknie zachęca nas Biblia np. w słowach:

Ich [żon] ozdobą niech będzie nie to, co zewnętrzne: uczesanie włosów i złote pierścienie ani strojenie się w suknie, ale wnętrze serca człowieka o nienaruszalnym spokoju i łagodności ducha, który jest tak cenny wobec Boga. (1 P 3, 4-3)

 

Jednocześnie przestrzegając przed koncentracją na tym, co zewnętrzne, bo to może nas zwodzić:

 

Pan jednak rzekł do Samuela: «Nie zważaj ani na jego wygląd, ani na wysoki wzrost, gdyż nie wybrałem go, nie tak bowiem człowiek widzi <jak widzi Bóg>, bo człowiek patrzy na to, co widoczne dla oczu, Pan natomiast patrzy na serce».
(1 Sm 16)

 

Kłamliwy wdzięk i marne jest piękno: chwalić należy niewiastę, co boi się Pana. (Prz 31, 30)

 

Odwróć oko od pięknej kobiety, a nie przyglądaj się obcej piękności: przez piękność kobiety wielu zeszło na złe drogi, przez nią bowiem miłość namiętna rozpala się jak ogień. (Syr 9, 8)

 

Nie wychwalaj męża z powodu jego pięknej postawy ani się nie brzydź człowiekiem z powodu jego wyglądu. (Syr 11, 2)

 

Czy jednak Biblia podpowiada nam, żeby nie dbać o wygląd zewnętrzny? Przecież Biblijna mądrość zauważa, że wygląd zewnętrzny człowieka i jego zewnętrzne zachowanie może coś nam o nim powiedzieć:

 

Mąż bywa poznany z wejrzenia, z wyglądu twarzy poznaje się rozumnego. Ubranie męża, uśmiech ust i chód jego mówią o nim, kim jest. (Syr 19, 29-30)

 

Bezwstyd kobiety można poznać po niespokojnym podnoszeniu oczu i po rzucaniu spojrzeń. (Syr 26, 9)

 

Już chłopca można poznać po zachowaniu, czy prawe i czyste będą jego czyny. (Prz 20, 11)

 

Dbałość o ubiór i swój wygląd zewnętrzny mówią ludziom dokoła, kim jesteśmy. Ta dbałość jest również docenianiem piękna stworzenia i odkupienia:

 

Za [wielką] bowiem cenę zostaliście nabyci. Chwalcie więc Boga w waszym ciele! (1 Kor 6, 20)

 

Jak dbać o piękno?

Jakie więc Biblia daje nam porady dotyczące dbałości o wygląd zewnętrzny:

- dbaj o piękno wypowiadanych przez Ciebie słów:

 

Piękność kobiety rozwesela oblicze i przewyższa wszystkie pożądania człowieka; a jeśli w słowach swych mieć będzie ona współczucie i słodycz, mąż jej nie jest już jak inni ludzie. (Syr 36, 22-23)

 

- pamiętaj, że piękno bez rozsądku jest nic nie warte:

[Czym] w ryju świni złota obrączka, [tym] piękna kobieta, ale bez rozsądku. (Prz 11, 22)

 

- piękno objawia się w spokoju, skromności i powściągliwości:

Dar Pana - żona spokojna i za osobę dobrze wychowaną nie ma odpłaty. Wdzięk nad wdziękami skromna kobieta i nie masz nic równego osobie powściągliwej. (Syr 26, 14-15)

 

- dbaj o zdrowie ciała (współczesna rzeczywistość zdaje się rozdzielać kwestie zdrowia i piękna, bo niektóre zabiegi upiększające wcale nie służą zdrowiu):

 

Jak słońce wschodzące na wysokościach Pana, tak piękność dobrej kobiety między ozdobami jej domu. Jak światło błyszczące na świętym świeczniku, tak piękność oblicza na ciele dobrze zbudowanym. (Syr 26, 16-17)

 

- ubieraj się ładnie („zdobny”, to znaczy „ozdobiony”, „ładny”), ale z wstydliwością, tzn. żeby nie odsłaniać części ciała mogących wzbudzać pożądanie, a nade wszystko dbaj o wykonywanie dobrych uczynków:

 

Podobnie kobiety - w skromnie zdobnym odzieniu, niech się przyozdabiają ze wstydliwością i umiarem, nie przesadnie zaplatanymi włosami albo złotem czy perłami, albo kosztownym strojem, lecz przez dobre uczynki, co przystoi kobietom, które się przyznają do pobożności. (1 Tm 2, 9-10)

 

Odnośnie włosów Biblia zwraca uwagę na to, że włosy w nieładzie charakteryzują chorych (Kpł 13, 45), osoby w żałobie (Est 4, 17b) oraz nierządnice (Łk 7, 38). W 1. Liście Świętego Pawła do Koryntian pojawia się również taki fragment:

 

Czyż sama natura nie poucza nas, że hańbą jest dla mężczyzny nosić długie włosy, podczas gdy dla kobiety jest właśnie chwałą? Włosy bowiem zostały jej dane za okrycie. (1 Kor 11, 14-15)

 

Lucas Cranach Starszy. Eden (1530). Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu.

 

Na kartach Biblii opisanych jest wielu mężczyzn, którzy nosili długie włosy np. w wyniku złożenia ślubu nazireatu (np. Samson). Wydaje się więc, że w tym fragmencie chodzi bardziej o zachowywanie tradycyjnego uczesania i ubioru (np. odnośnie nakrycia głowy). Zresztą na podstawie tego fragmentu do dziś obowiązuje zwyczaj zdejmowania przez mężczyzn nakryć głowy w kościołach (zob. cały fragment 1 Kor 1, 1-16).

Myślę, że podobna myśl pojawia się również we fragmencie:

 

Kobieta nie będzie nosiła ubioru mężczyzny ani mężczyzna ubioru kobiety; gdyż każdy, kto tak postępuje, obrzydły jest dla Pana, Boga swego. (Pwt 22, 5)

 

Oczywiście możemy dyskutować, co to w ogóle znaczy, np. w kwestii spodni. Akurat ten fragment Biblii zdaje się odnosić do praktyk bałwochwalczych ludów pogańskich, ale myślę, że mądrość jaką możemy z niego wyciągnąć jest taka, że nasze ubranie nie powinno wzbudzać kontrowersji społecznych.

Bardzo często też jakieś niestandardowe ubiory lub uczesania mogą być formą chęci budowania swojego poczucia wartości na wyróżnianiu się i kontestowaniu tradycji. Biblia przestrzega jednak przed budowaniem swojego poczucia wartości i postrzegania przez innych na podstawie swojego ubioru:

 

Nie chlub się ubraniem, które cię okrywa, a w dniu twej chwały nie bądź zarozumiały: zdumiewające są bowiem dzieła Pana i zakryte sprawy Jego przed ludźmi.
(Syr 11, 4)

 

- dobre użycie perfum podkreśla piękno wypowiadanych słów:

 

Miodem najświeższym ociekają wargi twe, oblubienico, miód i mleko pod twoim językiem, a zapach twoich szat jak woń Libanu. (Pnp 4, 11)

 

- używanie perfum podkreśla piękno także u mężczyzny:

 

Woń twych pachnideł słodka, olejek rozlany - imię twe, dlatego miłują cię dziewczęta. (1 Pnp 3)

 

- Biblia zabrania samookaleczania, w tym tatuowania, jako praktyk wywodzących się z rytuałów pogańskich:

 

Nie będziecie nacinać ciała na znak żałoby po zmarłym. Nie będziecie się tatuować. Ja jestem Pan! (Kpł 19, 28)

 

Odnośnie tatuaży to nie do końca wiadomo, czy słowo pojawiające się w tym miejscu (קַֽעֲקַ֔ע – qa·‘ă·qa‘), które pojawia się w Biblii tylko raz, właśnie tu, oznacza coś, co dzisiaj określamy mianem tatuaży (w polskim tłumaczeniu Biblii słowo „tatuaż” lub inne wywodzące się od niego, również występują tylko tutaj). Ważne jest jednak to, że Biblia potępia samookaleczanie się, ponieważ powiązane jest ono z kultem pogańskim (zob. np. 1 Krl 18, 28, gdzie samookaleczanie się pogańskich proroków Baala zaznaczone jest jako ich zwyczaj). Samookaleczanie się jest wyrazem braku miłości do samego siebie i oznaką jakiejś formy nienawiści (może nawet nieświadomej) do swojego ciała.

 

- używaj biżuterii podkreślającej Twoje naturalne piękno:

 

Śliczne są lica twe wśród wisiorków, szyja twa wśród korali. Wisiorki zrobimy ci złote z kuleczkami ze srebra. (Pnp 1, 10-11)

 

- ale generalnie nie za dużo, bo nawet jeden drobny, dobrze dobrany element może podkreślić Twoje piękno:

 

Oczarowałaś me serce, siostro ma, oblubienico, oczarowałaś me serce jednym spojrzeniem twych oczu, jednym paciorkiem twych naszyjników. (Pnp 4, 9)

 

- a na specjalne okazje wykorzystaj więcej biżuterii oraz koniecznie strój piękniejszy niż zwykle (np. kiedy chcesz uwieść dowódcę wojska, które oblega Twoje miasto lub załatwić coś u króla):

 

[Judyta] Włożyła też sandały na nogi, ustroiła się w łańcuszki, bransolety, pierścienie i kolczyki, i we wszystkie swoje ozdoby. A ukazała się tak bardzo piękna po to, aby ściągnąć na siebie oczy wszystkich mężczyzn, którzy ją zobaczą. (Jud 10, 4)

 

Trzeciego dnia Estera ubrała się po królewsku i weszła do wewnętrznego dziedzińca domu królewskiego, naprzeciw pokojów króla. Król siedział wtedy na królewskim tronie w sali królewskiej naprzeciw bramy wejściowej pałacu. A gdy król zobaczył królową Esterę, stojącą na dziedzińcu, znalazła ona łaskę w oczach jego i wyciągnął król do Estery złote berło, które miał w ręce, i zbliżyła się Estera, i dotknęła się końca berła. (Est 5, 1-2)

 

Król pragnie twojej piękności: on jest twym panem; oddaj mu pokłon! I córa Tyru [nadchodzi] z darami; możni narodów szukają twych względów. Cała pełna chwały wchodzi córa królewska; złotogłów jej odzieniem. W szacie wzorzystej wiodą ją do króla; za nią dziewice, jej druhny, wprowadzają do ciebie. (Ps 45, 12-15)

 

- jednak za duża liczba biżuterii może być oznaką pychy. Zwłaszcza Biblia przestrzega przed używaniem wszelkiej biżuterii mającej kształt symboli bałwochwalczych:

 

Oddali więc Jakubowi wszystkie [wizerunki] obcych bogów, jakie posiadali, oraz kolczyki, które nosili w uszach, i Jakub zakopał je pod terebintem w pobliżu Sychem. (Rdz 35, 4)

 

Pan powiedział: «Ponieważ się wbiły w pychę córki syjońskie, ponieważ chodzą wyciągając szyję i rzucając oczami, ponieważ chodzą wciąż drepcząc i dzwonią brząkadełkami u swych nóg, przeto Pan sprawi, że wyłysieją czaszki córek syjońskich, Pan obnaży ich skronie». W owym dniu usunie Pan ozdobę brząkadeł u trzewików, słoneczka i półksiężyce, kolczyki, bransolety i welony, diademy, łańcuszki u nóg i wstążki, flaszeczki na wonności i amulety, pierścionki i kółka do nosa, drogie suknie, narzutki i szale, torebki i zwierciadełka, cienką bieliznę, zawoje i letnie sukienki. (Iz 3, 16-23)

 

W powyższym fragmencie zwrócić naszą uwagę może również to, że Bogu nie podoba się biżuteria na nogach. Może dlatego, że akurat w tym przypadku jest oznaką pychy, ale może również dlatego, że biżuteria u nóg może przyciągać wzrok mężczyzn nie tam, gdzie trzeba. Wspomniana przed chwilą Księga Judyty zauważa, że szczególną uwagę Holoferensa przykuły u Judyty właśnie jej buty:

 

Sandały jej przykuły jego oko… (Jud 16, 9a)

 

Jacopo Tintoretto. Estera przed Aswerusem (1547-48) Galeria Kórlweska – Kensington Palace, Londyn.

 

Fakt ten może oznaczać to, że warto dbać w szczególności o obuwie, a może również to, że piękno kobiecych nóg potrafi przyciągać wzrok i nie należy tego faktu źle wykorzystywać. Piękno kobiecych nóg jest zresztą dosłownie docenione w Księdze Syracha:

 

Jak kolumny złote na podstawach srebrnych, tak piękne nogi na kształtnych stopach. (Syr 26, 18)

 

Oczywiście Biblia zauważa piękno nie tylko nóg. W Pieśni nad Pieśniami docenione jest piękno następujących części ciała kobiety, które chwali Oblubieniec lub chór:

- lica – twarz i policzki (1, 10; 2, 14),

- szyja (1, 10; 4, 4; 7,5),

- oczy (1, 15; 4, 1; 4, 9; 6, 5; 7; 5),

- włosy (4, 1; 6, 5; 7, 6),

- zęby (4, 2; 6, 6),

- wargi i usta (4, 3; 4, 11; 7, 10),

- skroń (4, 3; 6, 7),

- piersi (4, 5; 7, 4, 7, 8, 7, 9),

- stopy (7, 2),

- biodra (7,2),

- łono (7, 3),

- brzuch (7, 3),

- nos (7,5),

- głowa (7, 6)

 

oraz części ciała mężczyzny doceniane przez Oblubienicę:

- głowa i włosy (5, 11),

- oczy (5, 12),

- zęby (5, 12),

- policzki (5, 13),

- wargi (5, 13),

- ręce (5, 14),

- tors (5, 14),

- nogi (5, 15),

- usta (5, 16).

 

Jak widzimy Oblubieniec relatywnie często zwraca uwagę na oczy Oblubienicy, a nie na inne części ciała – może to taka porada dla mężczyzn, na którą część ciała powinni patrzeć, kiedy przyglądają się kobiecie…

Ważne jest jednak to, że Oblubieniec w Pieśni nad Pieśniami cały czas powtarza:

 

O jak piękna jesteś, przyjaciółko moja, jakże piękna! (np. Pnp 1, 15a)

 

Kiedy patrzymy na siebie albo na drugiego człowieka, nie jest dobrze oceniać poszczególnych elementów. Biblia zachęca nas do dostrzegania piękna całego człowieka jako osoby, tak jak zakochany patrzy na zakochaną i nie może oderwać wzroku od jej twarzy.

W kolejnym numerze Kwartalnika dokończymy te refleksje mówiąc o chyba najpiękniejszej części ludzkiego ciała, jaką jest właśnie twarz (dzięki której możemy spotykać się nawet z samym Bogiem – zob. Wj 33, 11; 1 Kor 13, 12) oraz o kwestiach dotyczących higieny.